Đền Cố Trạch còn gọi là đền Hạ toạ lạc bên trái đền Thiên Trường (đền Thượng), trong khuôn viên di tích đền Trần, phường Nam Định, tỉnh Ninh Bình.
Đền Cố Trạch thờ Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn, một vị tướng, một nhà quân sự đại tài và là một vị Thánh bất tử trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Theo các nguồn tư liệu chính sử và truyền thuyết địa phương thì đền Cố Trạch có lịch sử xây dựng sau chùa Phổ Minh và đền Thiên Trường.
Sách Nam Định địa dư chí viết: “Khoảng đời Tự Đức (1848-1883), quan tỉnh thừa lệnh sửa đế miếu, đào đất phía đông được một phiến đá bia vỡ, trên khắc 6 chữ “Hưng Đạo thân vương Cố Trạch”, nghĩa là ngôi nhà cũ của Hưng Đạo vương”. Từ đó nhân dân đã xây dựng đền thờ.
Tấm bia Nam Mặc miếu trạch bi ký dựng năm Duy Tân thứ 2 (1908) hiện dựng tại cổng đền Trần có đoạn viết: “Đất Tức Mặc vốn là quê hương của các vua Trần, có miếu thờ tự ở đó, vào khoảng niên hiệu Thiên Ứng (1232-1250), Phùng Vương (Phùng Tá Chu) đốc suất công việc xây dựng trên nền nhà thờ cũ. Phía đông miếu có ngôi nhà cũ là nơi Hưng Đạo thân vương sống lúc sinh thời”.
Như vậy, qua các nguồn tư liệu trên có thể thấy, đền Cố Trạch được xây dựng sớm nhất là vào thời Tự Đức (1848-1883), lúc này ngôi đền chỉ có 2 cung trong, quy mô thấp nhỏ. Đến thời Thành Thái (1889-1907), đền mới được xây dựng lớn theo quy mô như hiện nay. Tấm bia Nam Mặc miếu trạch bi ký chép: “Niên hiệu Thành Thái 6 (1894)… Tỉnh phái thuộc ty cùng với ấp thang mộc và thiện kính sửa miếu thờ 14 vua xong, trên nền nhà ấy làm đền (thờ Trần Hưng Đạo) lên. Khi trước chỉ có 2 toà, nay là chính tẩm (cung cấm) và trung đường (nội cung) còn kinh đàn (thiêu hương) và tiền tế (tiền đường)…Do tổng đốc Nam Định Phạm Văn Toán xây dựng… Công trình được khởi dựng từ ngày 13 tháng Mười năm (1894) đến mồng 2 tháng Chạp thì xong”.
Hiện nay, tại di tích đền Cố Trạch ngoài thờ ngai, tượng Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn còn thờ vương phụ, vương mẫu, con trai, con gái, con dâu, con rể của Ngài và phụng thờ các vị tướng như: Nguyễn Chế Nghĩa, Phạm Ngộ… là những vị tướng dưới quyền đã góp sức cùng Hưng Đạo vương trong công cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên Mông thế kỷ 13.
Việc phụng thờ Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn tại đền Cố Trạch bên cạnh nơi thờ Thuỷ tổ và 14 vị Hoàng đế nhà Trần đã cho chúng ta thấy ý nghĩa sâu sắc, đây chính là sự đánh giá công tâm của quần chúng nhân dân đối với công lao to lớn của Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn trong việc dựng nước, giữ nước của dân tộc.
Nhân dịp lễ hội truyền thống mùa Thu tháng Tám, kỷ niệm ngày hiển linh, hoá thánh của vị anh hùng dân tộc Quốc công Tiết chế Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn, chúng ta hành hương về với mảnh đất Tức Mặc -Thiên Trường, vùng đất khởi nghiệp của các vị Hoàng đế thời Trần và Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn tri ân công đức, tiếp tục lan toả “Hào khí Đông A” và truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc để xây dựng quê hương, đất nước ngày thêm phồn vinh, hạnh phúc.
Vũ Hồng Phong
