Theo tài liệu và những tư liệu hiện vật hiện còn lưu giữ được trong chùa, cho biết di tích chùa Nhất Trụ xây dựng từ thế kỷ X, là một di tích mang đậm truyền thống lịch sử và kiến trúc nghệ thuật, nổi bật nhất là cột Kinh bằng đá trước sân chùa. Ngày 25/12/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2382/QĐ-TTg công nhận Cột kinh Phật chùa Nhất Trụ là Bảo vật Quốc gia. Đến chùa Nhất Trụ, không ai có thể bỏ qua Cột kinh Phật độc đáo được làm bằng đá này. Cùng với các di tích xung quanh, chùa Nhất Trụ là di tích minh chứng thêm cho mảnh đất ngàn năm văn vật của Hoa Lư.
Di tích chùa Nhất Trụ nằm trong hệ thống di tích của tỉnh Ninh Bình, kiến trúc nghệ thuật của di tích có dấu ấn riêng, mặc dù đã trải qua thời kỳ chiến tranh, sự tác động của thiên nhiên nhưng những dấu ấn đó không hề mất đi, ngược lại càng làm nổi bật nét đẹp, yếu tố chủ đạo, sự hài hòa trong bố cục tổng thể di tích. Chùa Nhất Trụ được xây dựng trên một khu đất bằng phẳng, nằm ở chính thôn Yên Thành, xã Trường Yên. Chùa quay về hướng tây, đây là hướng theo thuyết phong thủy “rất tốt”, một thế đất đẹp, cao ráo và vuông vức. Chùa có kiến trúc theo kiểu chữ Đinh. Cổng xây 2 tầng 8 mái, 4 góc mái ngói xây cong lên phía trên, lợp ngói nam. Chùa Nhất Trụ mang phong cách đời Nguyễn. Các bức mê trang trí hoa lá cách điệu, lá lật, vân xoắn, hoa sen, đường triện, kẻ chỉ. Mái chùa cong, trên nóc trang trí rồng chầu lá lật. Trước sân chùa Nhất Trụ, chếch về phía tây của chùa còn nguyên vẹn Cột kinh Phật, có cấu tạo gồm 06 bộ phận gá vào nhau và đứng trên mặt đất đó là: Tảng vuông, đế tròn, thân bát giác, đáu 08 cạnh và đỉnh hồ lô. Trên tám mặt cột khắc kinh, kệ Phật giáo với nội dung mong muốn cầu quốc thái dân an, triều đình vững mạnh thể hiện sự tin tưởng, nhiệm màu của Phật pháp. Từ năm 995 đến nay, Cột kinh vẫn đứng vững trước sân chùa Nhất Trụ, trước thử thách gió mưa, bão lụt. Trải qua hơn 1000 năm lịch sử, đến nay Cột kinh Phật đã được công nhận là Bảo vật Quốc gia - một trong những Bảo vật độc đáo trong di sản văn hóa Cố đô Hoa Lư. Hiện vật là tư liệu quý báu không chỉ của Phật giáo mà của cả lịch sử dân tộc Việt Nam. Hiện vật không chỉ cho chúng ta thấy đời sống tâm linh và tín ngưỡng của người Việt cách đây trên một nghìn năm mà còn có giá trị với lịch sử, văn hóa Phật giáo thế giới. Bài kinh, bài kệ khắc trên Cột kinh có thể tham gia giúp hiệu đính lại những văn bản của bài kinh, bài kệ hiện đang lưu hành trên thế giới.
Đến với di tích lịch sử văn hóa nói chung và di tích chùa Nhất Trụ nói riêng, khách tham quan như được đọc cuốn sử ghi chép về những con người, những sự kiện tiêu biểu, được cảm nhận một cách chân thực về lịch sử, những cảm nhận không dễ có được khi chỉ đọc những tư liệu ghi chép của các thế hệ sau.
Sự tồn tại của ngôi chùa Nhất Trụ cho đến ngày nay đã có bề dày lịch sử rất đáng trân trọng. Có dịp đi du lịch về thăm Ninh Bình, ghé đến chùa Nhất Trụ, ngoài thưởng ngoạn vẻ đẹp kiến trúc chùa, còn là dịp để du khách khám phá Cột kinh Phật cùng nhiều cổ vật từ thời Kinh đô Hoa Lư được lưu giữ nơi đây. Với những đặc trưng mà mình sở hữu, Chùa Nhất Trụ giờ đây đã trở thành một điểm đến hấp dẫn không thể bỏ qua của du khách khi đến với Hoa Lư - Ninh Bình.
