Chùa Cổ Lễ (Thần Quang tự) tọa lạc tại xã Cổ Lễ tỉnh Ninh Bình được khởi dựng từ thời Lý (thế kỷ XII) do Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không xây dựng, là một trong những danh lam nổi tiếng của Việt Nam. Đầu thế kỷ XX, Hòa thượng Thích Quang Tuyên cùng với nhân dân, tín đồ xây dựng lại chùa mang phong cách “cửa Thiền trên nền văn hóa dân tộc, phương Đông kết hợp với phương Tây” trong đó có cây tháp “cửu phẩm liên hoa”. Với những giá trị tiêu biểu, năm 1988, chùa Cổ Lễ được Bộ Văn hóa (nay là Bộ VHTTDL) xếp hạng Di tích Kiến trúc nghệ thuật quốc gia. Ngày 11/9/2025 thủ tướng Chính phủ vừa ban hành Quyết định số 1959/QĐ-TTg về việc xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt cho Di tích lịch sử và Kiến trúc nghệ thuật Chùa Cổ Lễ.
Mùa lễ hội năm 2025, Chùa Cổ Lễ đã sẵn sàng đón du khách thập phương về hành hương, chiêm bái trong không khí trang nghiêm, với công tác chuẩn bị được thực hiện chu đáo và chỉn chu. Lễ hội chùa Cổ Lễ có từ lâu đời, diễn ra từ ngày 13 đến 16 tháng Chín âm lịch hàng năm với các nội dung phần lễ, phần hội đặc sắc.
Phần lễ: nghi lễ mộc dục, nghi lễ rước kiệu Tổ của 5 cửa họ lên chùa, nghi lễ rước phụng nghinh kiệu Đức Thánh Tổ, kiệu Mẫu đi quanh chùa; múa rối cạn chầu Thánh; lễ khai mạc, dâng hương; lễ tưởng niệm các nhà sư hy sinh trong các cuộc kháng chiến của dân tộc; nghi lễ phần sài rước cờ hiệu; nghi lễ tế nam quan, nữ quan; nghi lễ cúng mông sơn (lễ tạ)…
Phần hội: gồm các hoạt động: thi bơi trải, tổ tôm điếm, cờ tướng, chọi gà… và nhiều hoạt động văn hóa khác.
Lễ hội chùa Cổ Lễ diễn ra từ ngày 13 đến 16 tháng Chín âm lịch hàng năm, nhằm kỷ niệm ngày sinh của Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không với nhiều nghi lễ độc đáo. Đặc biệt, trong lễ hội có tổ chức nghi lễ dâng hương tưởng niệm các nhà sư hy sinh trong các cuộc kháng chiến của dân tộc, là nét độc đáo riêng biệt tại lễ hội chùa Cổ Lễ. Đây là lễ hội lớn gắn liền với việc thờ phụng thiền sư, Quốc sư Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không, người có công cứu nước giúp dân, dạy dân nghề chài lưới, nông nghiệp, nghề đúc đồng, nghề làm thuốc… là vị Thành hoàng, vị Phúc thần bảo an, che chở cho hạnh phúc của nhân dân Cổ Lễ nói riêng và cư dân nông nghiệp trồng lúa nước nói chung. Các hoạt động trong lễ hội phản ánh kho tàng di sản văn hóa phi vật thể phong phú, đa dạng về phong tục, tập quán, tín ngưỡng, thể hiện tư duy, nhận thức về nhân sinh quan, thế giới quan của cộng đồng cư dân nông nghiệp lúa nước, góp phần nghiên cứu đời sống văn hóa, xã hội truyền thống Việt Nam. Trải qua thời gian, đến nay lễ hội chùa Cổ Lễ vẫn được nhân dân địa phương gìn giữ, bảo tồn và trao truyền qua nhiều thế hệ, trở thành di sản văn hóa đặc trưng tiêu biểu của tỉnh Ninh Bình.
Lễ hội chùa Cổ Lễ với nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng nhằm tri ân những người có công với dân với nước, tri ân tổ tiên có công khai cơ lập ấp, hình thành mảnh đất Cổ Lễ ngày nay. Đến với lễ hội, cộng đồng được thỏa nguyện tâm linh và thưởng ngoạn vẻ đẹp của một quần thể các công trình kiến trúc vô cùng độc đáo, hấp dẫn. Vì vậy, lễ hội chùa Cổ Lễ là “sợi dây” gắn kết cộng đồng, tinh thần đoàn kết, yêu thương giúp đỡ nhau; biểu dương sức mạnh đoàn kết cộng đồng, lan tỏa các giá trị văn hóa truyền thống, hướng con người tới những giá trị: Chân - Thiện - Mỹ.
Hương Nhu
