Đây là căn cứ địa Trường Yên để chống lại quân xâm lược Nguyên – Mông. Đền Thái Vi là nơi thờ cúng, tưởng niệm các vị vua triều Trần như: Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông, Hiển từ Hoàng thái hậu, có công lao to lớn đối với đất nước nói chung và khu vực Vũ Lâm nói riêng (khuyến khích nhân dân trong vùng khai khẩn đất hoang thành ruộng cày cấy, lập nên làng xã) Ngoài ra di tích còn thờ vọng vua Trần Nhân Tông và Trần Anh Tông.
Đền Thái Vi là một công trình kiến trúc mang phong cách thời Nguyễn. Đền chính gồm 1 tòa 3 cung với 28 cột đá cao 3,2, trong đó có 22 cột đá vuông. Các cột đá hình tròn cung đệ tam được chạm đục tứ linh, long cuốn thủy rất tinh xảo và điêu luyện. Hệ thống xà, rui, mè đều được làm bằng gỗ lim. Trong khuôn viên di tích còn có một gác chuông được xây dựng dưới thời vua Duy Tân. Gác chuông có kiến trúc 2 tầng 8 mái, gồm 32 cột gỗ lim. Hệ thống đỡ các mái, cột, xà, bẩy đều được làm bằng gỗ lim. Di tích còn lưu giữ được nhiều hiện vật có giá trị.
Lễ hội đền Thái Vi, ảnh: Xuân Lâm
Đền Thái Vi không chỉ là căn cứ kháng chiến của quân dân Đại Việt chống quân Nguyên – Mông ở thế kỷ XIII mà còn là cơ sở phục vụ cách mạng trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Ngày nay, di tích là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của nhân dân, là nơi diễn ra các hoạt động lễ hội mang đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc, kết hợp với thắng cảnh Tam Cốc – Bích Động tạo nên một quần thể di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh. Với những giá trị đó, đền Thái Vi đã được Bộ Văn hóa – thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia năm 1994.
